Họa tiết nhỏ voi tuy không còn xuất hiện trên cái ĐSKK thời chúa Trịnh, tuy vậy lại thông dụng trên đồ vật gốm Việt Nam. Dưới thời Lý – è cổ (thế kỷ XI – XIV) trên đồ vật gốm hoa nâu, biểu tượng voi được triển khai theo phong thái tự nhiên, hình tượng cho sức mạnh và tính hiếu chiến. Vào thời Lê (thế kỷ XV – XVI), voi là biểu tượng của Phật giáo, của tính minh mẫn với sự thận trọng. Bám trên chiếc đĩa gốm chén Tràng này, hai con voi được bộc lộ trong một khung cảnh thiên nhiên thanh bình và không tương quan tới hình tượng nào. Vì chưng vậy, quan trọng đặt cái đĩa này vào trong dòng đồ sứ vày chúa Trịnh đặt làm.
Bạn đang xem: Đồ sứ ký kiểu thời chúa trịnh
Ngoài ra, những viết chữ nội (內) và chữ trung (府) vào hiệu đề Nội đậy thị trung dưới đáy chiếc đĩa gốm chén Tràng này càng chứng tỏ đó là mặt hàng gốm được làm vào thời Nguyễn vày nó tương đồng với phương pháp viết chữ hán việt được viết bên trên những sản phẩm gốm chén bát Tràng thời Nguyễn.
Ngoài trường hợp riêng lẻ của loại đĩa gốm chén bát Tràng hiệu đề Nội phủ thị trung được thêm vào trong nước kể trên, còn tồn tại những mặt hàng Nội tủ thị… cũng đặt làm tại nước trung hoa nhưng gồm niên đại vào thời Nguyễn chứ chưa hẳn vào thời Lê – Trịnh.
Gia Long (1802 – 1819) là vị vua thứ nhất của triều Nguyễn tiếp tục hình thức ký kiểu dáng đồ sứ trên Cảnh Đức Trấn (Trung Hoa) và có thể chấp nhận được ghi niên hiệu lên gần như món ĐSKK này. Hiệ tượng ghi niên hiệu lên vật sứ này đang được thực hiện tại chén bát Tràng từ đời Lê Cảnh Hưng (1740 – 1786). Những vua triều Nguyễn như Minh Mạng (1820 – 1841), Thiệu Trị (1841 – 1847) với Tự Đức (1848 – 1883) cũng tiếp nối truyền thống này.
Vào thời Nguyễn, ĐSKK thời chúa Trịnh không còn được xem như là đồ ngự dụng như dưới thời Tây Sơn. Tuy nhiên quan hệ thân vua Càn Long và vua quang quẻ Trung là cực tốt đẹp, nhưng dường như vua Tây đánh không ký kiểu trang bị sứ tại các ngự xưởng ở Trung Hoa. Vì sao là vua quang quẻ Trung đang tịch thu được rất nhiều ĐSKK thời chúa Trịnh tại tủ chúa Trịnh làm việc Thăng Long vào khoảng thời gian 1786 và mang đến chở về Huế để sử dụng. Số đồ vật sứ này về sau lại rơi vào trúng tay của Gia Long lúc ông xâm lăng kinh thành Phú Xuân từ đơn vị Tây Sơn.
Vào thời Nguyễn, ĐSKK thời chúa Trịnh đổi mới đồ sưu tập. Những quan lại cùng phú gia tìm download với những mặt hàng sứ này với tư phương pháp là đều đồ sứ đầu tiên do người việt ký giao diện tại Trung Hoa, hơn là để tưởng niệm chúa Trịnh. Để đáp ứng nhu cầu này, đều nhà buôn bạn Hoa hoặc người việt đặt làm các sản phẩm Nội bao phủ thị… hàng nhái tại Trung Hoa. Tuy thế trước tiên nên loại thoát ra khỏi dòng thứ này những mặt hàng sứ hiệu đề Nội phủ đãi tạo vị vua Khải Định (1916 – 1925) đặt làm tại Cảnh Đức Trấn vào thời điểm đầu thế kỷ XX.
Có cha kiểu vật án tô điểm được bộc lộ trên những mặt hàng sứ hiệu đề Nội che thị… tạo ra sau thời chúa Trịnh. Đó là:
* Đồ án trang trí sao chép các mẫu mã thức trang trí của ĐSKK thời chúa Trịnh;
* Đồ án trang trí xáo trộn giữa những kiểu thức trang trí của ĐSKK thời chúa Trịnh với các kiểu thức tô điểm của đồ gia dụng sứ china vào nạm kỷ XIX;
* Đồ án trang trí coppy các kiểu dáng thức trang trí của đồ dùng sứ trung quốc thời Thanh, hoặc các kiểu thức tô điểm của ĐSKK thời Nguyễn.
Sự hiện tại diện của các kiểu thức trang trí tiêu biểu trên gốm sứ china thế kỷ XIX là điều chứng thực rằng ko phải tất cả đồ sứ Nội bao phủ thị… làm vào thời Nguyễn hầu như là thiết bị giả mạo, với nhà tâm gian dối nhằm gạt gẫm khách hàng. Bọn họ cũng thiết yếu xếp các sản phẩm này vào trong dòng đồ “hồi tưởng” theo phong cách mà những thợ gốm trung hoa đời sau thường phỏng chế theo các sản phẩm gốm sứ đời trước nhằm tỏ lòng kính trọng với thừa nhận lừng danh của vật dụng gốm cổ.2 nếu như muốn tỏ lòng cảm phục loại ĐSKK thời chúa Trịnh (không phải tưởng niệm triều đại các chúa Trịnh mà phân bua sự cảm phục đối với dòng ĐSKK thời chúa Trịnh với tư biện pháp là những món đồ sứ thứ nhất do triều đình nước ta ký kiểu tại Trung Quốc) thì phải xào luộc cả hiệu đề lẫn hoa văn trang trí, chứ cần yếu chỉ xào luộc hiệu đề với sử dụng những kiểu thức trang trí thông dụng của ráng kỷ XIX.
Vì thay tôi nhận định rằng đồ sứ Nội lấp thị… thời Nguyễn không hẳn là ĐSKK nhưng mà là vật sứ do trung hoa sản xuất nhằm xuất khẩu cho thị trường Việt Nam. Thợ gốm trung hoa sử dụng hiệu đề Nội đậy thị… vị cho rằng đó là hiệu đề vượt trội của việt nam và đắn đo rằng đó là phần nhiều hiệu đề sử dụng riêng đến chúa Trịnh. Vì thế, hay những họ xào luộc hiệu đề một cách chủ yếu xác, hoặc đôi lúc chỉ trang trí những kiểu hoa văn vượt trội của ĐSKK thời chúa Trịnh nhưng mà không ghi hiệu đề bởi nghĩ rằng những kiểu trang trí này là đơn lẻ cho thị trường nước ta rồi.
Dựa vào thành phần cốt sứ cùng kỹ thuật chế tác, hoàn toàn có thể chia loại đồ sứ Nội lấp thị… làm vào thời Nguyễn thành nhì loại: loại được đặt làm cho tại các lò gốm thời thượng ở Giang Tây và nhiều loại đặt làm tại các lò gốm ở những tỉnh khu vực miền nam Trung Quốc như Phúc Kiến, Quảng Đông). Loại trước tiên có cốt sứ thanh mảnh, trắng phau, lớp men phủ thỉnh thoảng hơi ngả sang white color xanh, họa tiết thiết kế trang trí tỉ mỉ. Loại thứ hai gồm cốt sứ thô và nặng, họa tiết hoa văn trang trí không được sắc sảo bằng.
Một cách thức để dấn diện những sản phẩm Nội đậy thị… làm cho vào thời Nguyễn với những món đồ hàng fake làm sau năm 1996 là dựa vào những món đồ sứ tất cả trong các tủ đồ có từ trước trong thời điểm 1980 – 1990 như vào sưu tập vương Hồng Sển, sưu tập Dương Minh Thới (Thành phố hồ nước Chí Minh), hoặc trong sưu tập cựu hoàng Bảo Đại tuyệt sưu tập hồ nước Đình (Paris, Pháp).
1.1. Đồ sứ Nội đậy thị… mang thời Nguyễn xào luộc các loại thức tô điểm của ĐSKK thời chúa Trịnh
Vài vẻ bên ngoài trang trí bên trên ĐSKK thời chúa Trịnh được xào luộc tương đối chính xác trên ĐSKK thời Nguyễn. Chẳng hạn, thứ án sen – cua (ảnh 2) trên đồ sứ Nội che thị nam rất rất được yêu thích vào thời Nguyễn, yêu cầu thường mở ra trên đầy đủ đĩa, bát thời Nguyễn với hiệu đề Nội bao phủ thị nam hoặc Trân ngoạn. Những sản phẩm này dễ phân biệt do khởi sắc vẽ thô mộc, không sâu sắc như bên trên ĐSKK thời chúa Trịnh. Bên trên một chiếc đĩa (ảnh 3), tín đồ thợ gốm Trung Hoa, vì không có ý định làm một ra một mặt hàng giả mạo, nên dường như không sao chép đúng chuẩn đồ án trang trí như trên mặt hàng Nội đậy thị nam. Rõ ràng là ông dường như không vẽ hình con cua và ghi hiệu đề lên mặt dưới món thiết bị như trên món đồ chính hiệu. Đồ án sen – cua trên cái đĩa này vẽ theo kiểu Trung Quốc, trả toàn khác biệt với thứ án sen – cua trên đồ dùng sứ Nội đậy thị nam thời chúa Trịnh. Hoặc như hình các con cua vẽ trong loại ao có tương đối nhiều cây sen ngơi nghỉ trên một cái đĩa hiệu đề Trân ngoạn bởi một lò gốm làm việc nam trung quốc chế tác (ảnh 4).
ĐỒ SỨ KÝ KIỂU THỜI CHÚA TRỊNH (PHẦN 3) - ĐỒ CỔ CHÍ HIẾU
ĐỒ SỨ KÝ KIỂU THỜI CHÚA TRỊNH (PHẦN 3) - ĐỒ CỔ CHÍ HIẾU
ĐỒ SỨ KÝ KIỂU THỜI CHÚA TRỊNH (PHẦN 3) - ĐỒ CỔ CHÍ HIẾUĐỒ SỨ KÝ KIỂU THỜI CHÚA TRỊNH (PHẦN 3) - ĐỒ CỔ CHÍ HIẾUĐỒ SỨ KÝ KIỂU THỜI CHÚA TRỊNH (PHẦN 3) - ĐỒ CỔ CHÍ HIẾU
Bài: Philippe Truong; Ảnh: Philippe Truong, è cổ Đức Anh Sơn cùng Jochen May
Kỳ 3:ĐỒ SỨNỘI PHỦ THỊ HỮUVÀ ĐỒ SỨNỘI PHỦ THỊ ĐOÀI
TRONG HẬU CUNG PHỦ CHÚA TRỊNH
1. Hữu cung với đồ sứNội che thị hữu
Thời chúa Trịnh (1545 – 1788), Hậu cung là địa điểm ở của những vương phi trong tủ chúa. Dưới đời Tĩnh Đô vương Trịnh Sâm (1739 – 1782), Hậu cung có sáu cung điện: Hữu cung giành riêng cho Chính phi Hoàng Thị Ngọc Phương; Đoài cung danh đến Tuyên phi Đặng Thị Huệ, tư cung còn lại là địa điểm ở của bà hoàng hậu hạng dưới.
Hữu cung là cung điện giành cho các thiết yếu phi, bà xã cả của các chúa Trịnh. Đời chúa Trịnh Sâm, đó là nơi sống của thiết yếu phi Hoàng Thị Ngọc Phương, bà bầu của hai công chúa Ngọc Anh với Ngọc Loan.
Đồ sứ sử dụng trong Hữu cung là đồ dùng sứ ký kiểu trên Trung Hoa, mang hiệu đềNội phủ thị hữu, thường được trang trí hình rồng cùng phượng. Trong văn hóa Trung Hoa, hình ảnh chim phượng bảo hộ cho vợ và đến tầng lớp thiếu nữ quyền quý. Các chúa Trịnh vị chịu ảnh hưởng của bốn tưởng này bắt buộc đã mang đến vẽ hình chim phượng lên đồ vật sứ cam kết kiểu cần sử dụng trong Hữu cung, như là biểu tượng của các chính phi ngơi nghỉ trong phủ chúa.
1.1.Đồ sứNội che thị hữuđời chúa Trịnh Giang
Một giữa những đồ án trang trí rất được quan tâm trên vật sứNội phủ thị hữuđời chúa Trịnh Giang (1729 – 1740) là đồ vật ánlong phụng triều nhật. Một mẫu đĩa hiệu đềNội che thị hữuký thứ hạng vào đời chúa Trịnh Giang, ở trong sưu tập Phạm Hy Tùng ở TPHCM, vẽlong phụng triều nhậttheo kiểuguocheng1: đuôi dragon được vẽ làm việc mặt ngoại trừ thành đĩa thuộc với những hồi văn thủy ba, tuy vậy thân dragon vươn vào trong tâm đĩa và ngừng với hình hình ảnh đầu rồng vươn cao, nhìn vào một trong những con chim phượng được vẽ theo phía từ trên bay xuống. Cả hai linh vật này đã cùng quan sát một quả cầu lửa, hoặc là hạt châu như cách gọi của một vài nhà sưu tầm cổ ngoạn (nên đồ án này cũng khá được gọi làlong phụng tranh châu). Đây là sản phẩm được cam kết kiểu tương đối sớm, lại là vật dụng trong cung của vương phi, nên nét vẽ ko được cẩn thận và màu sắc không hoàn hảo nhất như những món đồ sứNội đậy thị trungdành cho những chúa. Quả ước lửa được vẽ theo kiểu Khang Hi (1662 – 1722), bao gồm một vòng tròn, gồm một đao lửa vươn lên ở ở trung tâm quả ước và nhì đao lửa nghỉ ngơi vươn ra phía 2 bên từ phần đáy quả cầu. Bé rồng được thể hiện bên cần đồ án, tuy tất cả năm móng dẫu vậy nét vẽ đối kháng giản, ít chú trọng mang đến những cụ thể như sừng và bờm sinh hoạt trên đầu và thải trừ hai chân trước. Song chính sự đơn giản hóa các họa tiết đó lại tạo điều kiện cho các họa sĩ vn khi thi công đồ án này để tạo ra một hình trạng đuôi long xoáy tròn, với những chòm lông đuôi xòe rộng cùng uốn hình sóng lượn. Đây là phong cách đuôi long chỉ xuất hiện trên những sản phẩm sứ ký kiểu, khác hẳn với đuôi bé rồng Tàu. Loại đuôi rồng này về sau đã trở thành mẫu mực cho của các họa ngày tiết rồng bao gồm trên vật dụng gốm chén Tràng với đồ sứ cam kết kiểu thời Nguyễn. Sự phương pháp điệu vào lối vẽ đuôi rồng này trọn vẹn không ảnh hưởng đến bố cục tổng quan của đồ vật án, ngược lại, nó nhấn mạnh tính trái chiều giữa hình ảnh hiền hòa và tĩnh lặng ở trong thâm tâm đĩa cùng với hình ảnh sống động ở mặt kế bên thành đĩa. Nếu ở phương diện ngoài, thân rồng là gần như đường vội vàng khúc rất đoan, biểu lộ dáng điệu sôi nổi, sinh động, thì lúc vươn vào lòng đĩa, hình rồng ít hơn vẻ kích động, trở nên hiền đức hơn khi đối diện với hình chim phượng êm ả và uyển chuyển.
Đồ án trang trílong phụng triều nhậtnày cũng xuất hiện trên một cái quán tẩy hiệu đềNội bao phủ thị hữucũng ký kết kiểu vào đời chúa Trịnh Giang, ở trong sưu tập Thomas Ubrich sống Berlin (Đức). Bố cục tổng quan trang trí và cách thức thể hiện tại hình rồng cùng chim phượng trên loại quán tẩy này y hệt như trên dòng đĩaNội phủ thị hữuđã được nhắc trên đây. Tuy nhiên, lối vẽ văn thủy ba, phần đông dải mây và quả mong lửa thì bao gồm đôi chút khác biệt, theo hướng đơn giản hơn, ít tinh tế hơn.
Đĩa Nội phủ thị hữu vẽ long phụng triều nhật, đời chúa Trịnh Giang. Sưu tập Phạm Hy Tùng.
Đĩa Nội đậy thị hữu vẽ long phụng triều nhật, đời chúa Trịnh Giang (mặt đáy). Sưu tập Phạm Hy Tùng.
Đĩa Nội đậy thị hữu vẽ long phụng triều nhật, đời chúa Trịnh Giang. Sưu tập Thomas Ulbrich.
1.2. Đồ sứNội phủ thị hữuđời chúa Trịnh Sâm
Đời chúa Trịnh Sâm (1767 – 1782), hình dáng vẽlong phụng triều nhậttrên các sản phẩm sứNội lấp thị hữukhông còn mang nhiều “tính phương pháp Việt” như bên dưới đời chúa Trịnh Giang mà lại chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi vì lối vẽ của Trung Hoa. Ngoại từ đuôi dragon vẫn được thể hiện theo phong cách cuộn xoáy với những chòm lông đuôi cách điệu hình sóng nước, hình ảnh con rồng hoàn toàn phỏng theo kiểu rồng trên thứ sứ ngự dụng thời Minh (1368 – 1644) cùng thời Thanh (1644 – 1911), với dạng hình sừng nhiều nhánh và năm móng rồng giương thành vòng tròn. Hình dáng vẽguochengvẫn được sử dụng trong kiểu thức trang trí này, tốt nhất là so với những mặt hàng quan trọng, mà dòng quán tẩy hiệu đềNội lấp thị hữu2, thuộc sở hữu của Bảo tàng lịch sử vẻ vang Việt phái nam TPHCM, là một minh chứng. Gần như linh thú trong thiết bị án này được biểu lộ rất sinh động: thân long khúc khuỷu thái quá, các móng dragon giương ra đầy vẻ dọa nạt, mặt rồng lởm chởm râu tóc bộc lộ uy lực… khiến cho con dragon mang hình tượng của sức khỏe tuyệt đối, trong những lúc chim phượng được diễn đạt với vẻ hiền từ và dường như khiếp nhược trước con rồng. Ngoại trừ ra, sự đơn nhất của các cụm mây, vốn xuất hiện tương đối nhiều trong các đồ ánlong phụng triều nhậttrên vật sứNội che thị hữuđời chúa Trịnh Giang, càng nhấn mạnh vấn đề kịch tính của thứ án tô điểm này.
Trên một chiếc bát sâu lòng hiệu đềNội phủ thị hữu3, cũng là đồ sứ ký kết kiểu đời chúa Trịnh Sâm, trực thuộc sưu tập Loan de Fontbrune sinh sống Paris (Pháp), thì đồ dùng ánlong phụng triều nhậtlại được biểu hiện theo một phương pháp khác: cả rồng cùng phượng đều phải sở hữu cùng phía bay, nhưng mà đầu của chim phượng sẽ quay lại, quan sát về phía bé rồng đang bay sau nó với giữa hai linh vật này vẫn hiện hữu một quả cầu lửa. Sự tương phản thân hai thiêng vật còn được nhấn mạnh bởi sự khác hoàn toàn của những đám mây bao bọc chúng: phần lớn đám mây xung quanh chim phượng được vẽ thành từng dải dài, cuộn xung quanh chân chim, trong những khi những đám mây xung quanh con long chỉ được phác hoạ họa, không có đường viền cùng không liên tục, nhằm mục đích ám chỉ đó chính là nơi rồng vạch mây xuất hiện.
Ngoài ra, trong những món đồ vật sứNội đậy thị hữudo những chúa Trịnh ký kết kiểu cho những chính phi sử dụng trong Hữu cung còn có những chiếc bát vẽ đồ ánlong phụng khánh thọ, vào đó, hình ảnh quả cầu lửa, đặc trưng của phương diện trời và sức mạnh đã được sửa chữa thay thế bởi gần như Thọ hình tròn, theo phong cách chữ triện nhằm biểu trưng cho việc trường tồn. Điển hình là các chiếc bát sâu lòng ở trong sưu tập Jochen May làm việc Neustadt (Đức).
Trong bé mắt của giới sưu tập thiết bị sứ ký kiểu thì các món đồNội đậy thị hữuvẽ dragon phượng đời chúa Trịnh Sâm là hồ hết món đẹp tuyệt vời nhất trong cái đồ sứ cam kết kiểu do những chúa Trịnh đặt tạo cho Hữu cung. Đó là những mặt hàng đã đạt đến sự sắc sảo của men màu cùng sự chuẩn chỉnh xác, hoàn hảo của hình mẫu thiết kế trang trí, xứng đáng là số đông “vưu vật” của đồ sứ ký kết kiểu thời chúa Trịnh.
2. Đoài cung và đồ sứNội phủ thị đoài
2.1.Tuyên phi Đặng Thị Huệvà Đoài cung
Đặng Thị Huệ vốn là 1 trong những thị phụ nữ trong lấp chúa Trịnh. Nhờ xinh đẹp, thướt tha nên được chúa Trịnh Sâm yêu thương chiều. Bởi vì thế, Thị Huệ ngày càng lộng hành, bao gồm chuyện gì không vừa lòng thì kêu khóc khiến chúa đề nghị dùng vô số cách dỗ dành để siêu mẫu vui lòng. Lúc Thị Huệ sinh đàn ông (năm 1777), chúa Trịnh Sâm rất vui mắt và đem tên của bản thân mình lúc nhỏ là Cán nhưng đặt cho nhỏ và sắc đẹp phong Đặng Thị Huệ làm Tuyên phi. Trường đoản cú đó, quyền lực tối cao của Tuyên phi càng ngày càng gia tăng. Đặng Thị Huệ đã cùng rất Huy Quận công Hoàng Đình Bảo đồ mưu giành ngôi thế tử về mang lại con của mình là Trịnh Cán. Trước đó, Trịnh Sâm đã bao gồm Trịnh Tông là đàn ông của chúa cùng với Thái phi Dương Ngọc Hoan. Mặc dù là con trai trưởng dẫu vậy Trịnh Tông tuy nhiên không được chúa thương mến nên ko được phong là Đông cung gắng tử. Khi Trịnh Sâm lâm bệnh, Trịnh Tông ngầm đợi sau khoản thời gian chúa mất sẽ bắt giam Tuyên phi với Trịnh Cán. Âm mưu bại lộ, Trịnh Tông bị chúa truất phế xuống làm nhỏ út (năm 1780), thay tên thành Trịnh Khải và bị giam trong Nội phủ.
Năm 1781, Trịnh Cán được lập làm núm tử. Lúc chúa Trịnh Sâm tái phát bệnh, Tuyên phi cùng Hoàng Đình Bảo thảo tờ cầm mệnh, nhan sắc phong cho chị em chức chủ yếu cung với quyền tham dự chính sự để chúa phê chuẩn. Vị Trịnh Sâm nhỏ xíu quá nặng yêu cầu Trịnh dạng hình (con vật dụng năm của chúa Trịnh Cương) vẫn ghi tên cố tử Trịnh Cán vào tờ thế mệnh. Ngày 30 tháng 9 năm Nhâm dần (1782), chúa Trịnh Sâm mất. Trịnh Cán với tước đoạt hiệu Diện Đô vương lên kế nghiệp phụ vương song quyền lực thực sự lại phía bên trong tay Tuyên Phi chúng ta Đặng. Mặc dù nhiên, chỉ với sau một tháng cụ quyền, Trịnh Khải đang lật ngược tình thế, phế truất truất Trịnh Cán để chỉ chiếm quyền. Trịnh Cán bị quản thúc tại che Lương quốc. Đặng Thị Huệ bị truất xuống hàng lắp thêm nhân, sau uống thuốc độc chết.
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã có lần tiên đoán:“Đoài cung một sớm đổi thay.Chấn cung sao cũng sa tức thì chẳng còn”để nói về cảnh rối loạn trong Trịnh phủ sau khoản thời gian chúa Trịnh Sâm mất. Chấn cung là tên thường gọi khác của Đông cung (nơi làm việc của Trịnh Cán, con trai Trịnh Sâm), còn Đoài cung là vị trí ở của Tuyên phi Đặng Thị Huệ. Đoài là quẻ cuối của chén bát quái và thuộc về phía Tây. Vì chưng kỵ húy Tây Đô vương Trịnh Tạc (1657 – 1682), buộc phải chữ Tây đã được những chúa Trịnh thay bằng chữ Đoài. Đoài cung là hoàng cung phía tây vào Hậu cung của chúa Trịnh.
Xem thêm: Đi du lịch ở làng làm cốc bia vại “huyền thoại” ở hà nội, xưởng cốc bia hơi
2.2.Đoài cung với đồ sứNội che thị đoài
Sinh thời, chúa Trịnh Sâm cho xây một hoàng cung riêng đến Tuyên phi họ Đặng. Theo các nguồn sử liệu thì xe kiệu, áo xống của Đặng Thị Huệ đều được tìm sửa như đồ dùng của chúa. Chúa cho ký kiểu bên trung hoa những món đồ sứ thời thượng để dùng trong cung điện của Tuyên phi.
Trong cái đồ sứ cam kết kiểu thời chúa Trịnh thì những mặt hàng sứ hiệu đềNội bao phủ thị trunglà đồ dùng trong che chúa; đồNội đậy thị đôngdùng trong Đông cung của rứa tử; đồNội đậy thị hữudùng vào cung của thiết yếu phi. Đời chúa Trịnh Sâm, vật dụng sứNội phủ thị hữulà đồ dùng trong cung của chủ yếu phi Hoàng Thị Ngọc Phương. Vày thế, những sản phẩm sứ chúa đặt làm cho riêng mang lại Tuyên phi bọn họ Đặng được ghi hiệu đềNội lấp thị đoàiđể biệt lập với thiết bị sứNội đậy thị hữudùng vào Hữu cung của thiết yếu phi bọn họ Hoàng.
Đặc điểm tiêu biểu nhất của vật sứNội bao phủ thị đoàilà hiệu đề không viết bằng màu lam bên dưới lớp men bao phủ như những hiệu đềNội phủ thị trung,Nội phủ thị hữu,Nội bao phủ thị đông…Thay vào đó, những chữNội đậy thị đoàiđược đụng nổi bởi kaolin trên nền đất trắng. Kỹ thuật sản xuất hiệu đề này được người nước trung hoa gọi là “ám họa”, mở ra vào cuối triều Khang Hi (1662 – 1722), hoàn toàn khác với những kiểu viết hiệu đề bởi màu lam bên dưới lớp men che như trên những dòng trang bị sứ ký kiểu khác. Câu hỏi chúa Trịnh Sâm cần sử dụng kỹ thuật này đến hiệu đềNội bao phủ thị đoàinhằm minh chứng tuy đấy là đồ sứ vày Trịnh lấp đặt làm nhưng không phải là đồ sứ ký kết kiểu bao gồm thức.
Đồ án trang trí trên đồ gia dụng sứNội bao phủ thị đoàichủ yếu hèn thuộc hai motif sau:
– Motif đầu tiên vẽ hai chim phượng bay trên một vườn trồng cúc, lan, thông, liễu và núi đá. Trên trang bị sứNội tủ thị hữu, chim phượng luôn kết song với rồng (long phụng triều nhật, long phụng khánh thọ…) dẫu vậy trên thiết bị sứNội lấp thị đoài, chim phượng được vẽ cả song (phượng – hoàng) tỏ ý đó là đồ sứ giành riêng cho ái phi. Trang trí này mô tả sự vinh danh một tình yêu gắn bó (cây thông), mãi mãi (hòn đá) và câu kết (đôi chim phượng); thân một người đàn ông (Trịnh Sâm) tuyệt vời và thanh liêm (trúc và lan) với một người đàn bà (Đặng Thị Huệ) dễ thương và đáng yêu và kín đáo (liễu cùng cúc). Đồ án tô điểm này mở ra trên các sản phẩm như: ống gặm bút4(sưu tập vương Hồng Sển làm việc TPHCM), ống phóng5(sưu tập Cổ Trung Ngươn sinh hoạt Paris), nóng trà6(sưu tập Phạm Hy Tùng ở TPHCM).
– Motif trang bị nhì vẽ cảnh sắc sơn thủy, với vũng nước và các cây liễu rũ bóngở ven hồ, thỉnh thoảng bao gồm hình nhân đồ đi kèm, trên những mặt hàng có kích cỡ khác nhau:
+ Một mẫu đĩa7vẽ tòa thủy đình phía sau bóng một cây liễu. Cây liễu quyến rũ là hình tượng của người thiếu phụ trẻ đẹp, yêu kiều với hiền hậu. Người trung hoa gọi cây liễu làfengliu(phong liễu: cây tình yêu). Mặt xung quanh đĩa vẽ cảnh căn vườn với đa số hòn đá, cây liễu, lầu tạ với hai con chim bệnh trĩ nội trĩ ngoại đậu trên bậc thang đang chú ý nhau. đau trĩ là chủng loại chim tượng trưng cho người có nhan sắc với quyền lực. SáchHoàng Lê tốt nhất thống chíchép rằng Tuyên phi Đặng Thị Huệ được chúa Trịnh Sâm mang đến tham gia triều chủ yếu và chúa liên tiếp tham vấn nữ giới về chủ yếu sự. Bởi vì thế, vật án tô điểm trên loại đĩa này ngụ ý tôn vinh vẻ đẹp và quyền lực của Đặng Thị Huệ, ái phi của chúa Trịnh Sâm.
+ Một dòng đĩa khác8thuộc mua của bảo tàng Mỹ thuật Boston, vẽ cảnh hai bạn đứng cạnh một hiên nhà tại bên hồ nước, dưới bóng một cây liễu. Hình hình ảnh ngôi nhà với bộ mái được thể hiện bởi những dải blue color đậm nhạt đan xen và nền nhà lát gạch hình thoi lấy ý tự tranh xung khắc dân gian Trung Quốc, ví dụ là tự bức tranhTháng Bảy, tháng Tám, tháng Chín(ảnh 5), hoặc từ những đồ án tô điểm trên vật sứ đời Thuận Trị (1644 – 1662) với đời Khang Hi (1662 – 1722). Hình vẽ nhân vật biểu đạt một thị nàng đang nghịch đàn, còn Tuyên phi thì ngồi bên trên hòn đá, ngắm nhìn cảnh vật và chỉ về hướng hai con uyên ương đang bơi lội dưới hồ. Uyên ương là biểu tượng của niềm hạnh phúc và thủy chung, theo truyền thuyết loài chim này suốt đời gắn bó cùng mọi người trong nhà và sẽ chết nếu bị phân chia rẽ. Để nhấn mạnh vấn đề tính hình tượng thông qua hình hình ảnh uyên ương, họa sỹ đã phóng đại những ngón tay đang chỉ đôi uyên ương của Tuyên phi. Mặt kế bên chiếc đĩa này vẽ đôi chim bệnh trĩ nội trĩ ngoại đậu trên hòn đá, giữa những khóm cúc, lan và cây lựu đang đến quả. Quả lựu có rất nhiều hạt thay thế cho năng lực sinh sản (lựu khai bách tử: lựu nở trăm con). Tô điểm trên cái đĩa này không chỉ diễn đạt phong cảnh vào Đoài cung nhưng còn là một trong lời chúc cho người chủ sở hữu Đoài cung trải qua các hình vẽ: chim đau trĩ (ngụ ý vẻ đẹp và quyền hành), đôi uyên ương (biểu trưng cho sự chung tận hưởng hạnh phúc), tảng đá (tượng trưng cho sự bền vững) cùng trái lựu (lời cầu mong có tương đối nhiều con cái).
Mối đối sánh giữa vật sứNội bao phủ thị đoàivới vật dụng sứNội đậy thị trungvà đồ dùng sứNội tủ thị bắc
Tại bảo tàng Châu Á cùng Thái tỉnh bình dương ở Warsaw (Ba Lan) gồm một loại đĩaNội phủ thị đoài9cũng trang trí đề tàiphong cảnh – nhân vậtnhưng theo một motif khác.
Đĩa này do ông Tadeusz Findzinski, nguyên đại sứ cha Lan tại hà nội từ năm 1962 cho năm 1965, mua khuyến mãi cho bảo tàng này cùng rất hai trăm cổ vật khác. So với nhị đĩaNội phủ thị đoàinói trên thì đĩa này khủng hơn, 2 lần bán kính miệng 18,5cm. Lòng đĩa vẽ cảnh sắc hồ nước, ven hồ gồm một ngôi nhà nhỏ tuổi ở đằng trước vách núi, một cây liễu, một bậc thang và một tín đồ phụ nữ. Núi đá trong thiết bị án này nằm tại bên phải, không tuân theo những qui phép tắc phối cảnh, cơ mà vẽ vươn lên rất cao theo phương pháp vẽ núi rất phổ biến vào tiến trình “mạt Minh – sơ Thanh”. Kiểu vẽ này cũng thường được sao chép trên hầu hết đồ sứ Nhật bạn dạng vào cố kỉnh kỷ XVII – XVIII. Người thiếu phụ trong đồ gia dụng án này, ám chỉ Đặng Thị Huệ, đứng trước lan can, tay cần chỉ về hồ nước nước, và họa sỹ cũng vẽ phóng đại các ngón tay để dìm mạnh ý nghĩa của bức tranh. Mặt quanh đó đĩa vẽ phong một ông quan tiền cỡi con ngữa đi trước, một tuỳ nhi gánh vật dụng theo hầu phía sau và một bạn chèo thuyền trên hồ nước. Theo tôi, hình vẽ này biểu hiện cảnh đầu năm Trung thu mà chúa Trịnh Sâm tổ chức hàng năm tại cung Thủy Liên mặt bờ Tây Hồ đến Tuyên phi vui chơi. Hầu như ngày đầu năm mới Trung thu này vẫn được bộc lộ trongTang mến ngẫu lụccủa Phạm Đình Hổ với Nguyễn Án: “Mỗi năm cho Tết Trung thu, tự trước mấy tháng, chúa phát gấm trong cung ra để triển khai hàng trăm hàng ngàn đèn lồng, cái nào cũng tinh xảo tốt vời, mỗi cái giá mang đến mấy chục lạng ta vàng. Đến ngày, chúa ngự giá chỉ ra chơi Bắc cung. Cung bao gồm ao gọi là Long Trì, rộng lớn nửa dặm. Trong ao trồng rất nhiều hoa sen, hoa súng. Ven ao đắp đất ông xã đá có tác dụng núi. Nơi cao nơi thấp, dàn dặt bao gồm hình bao gồm thế. Bao hàm chỗ khuỷu để cho nhạc công ngồi đàn. Bờ ao trồng mặt hàng mấy trăm cây phù dung, treo đèn ngơi nghỉ trên. Sóng trăng dập dờn. Trông xa tựa hồ sản phẩm vạn ngôi sao sáng sáng. Nội thị từ tam phẩm trở lên, chít khăn mang áo bọn bà, bè phái hàng sinh sống địa phương buôn bán những tạp hóa cùng những đồ trái cây chả rượu, thức gì rồi cũng có, ông xã chất như núi. Cung nữ qua lại mưa bán, vừa sở hữu vừa cướp, không nên hỏi ngân sách bao nhiêu; đua nhau đem phần lớn câu hát quê ra đối nghịch với nhau, tiếng cười nghịch vang cả vào ngoài. Nửa đem, chúa ngự kiệu mang đến ao xuống thuyền. Quan liêu hầu và các phi thiếp gõ ván hò reo, vận động vi vút và lênh đênh trên sông. Bỗng dưng lúc lại tấn công đàn, lại thổi sáo, lại ca hát, tiếng vang lang lảnh, khiến người tưởng như lên nghịch cung Quảng-hàn nhưng nghe khúc nhạc Quân-thiên. Chúa quan sát ngắm lấy có tác dụng vui sướng, cho mãi con gà gáy bắt đầu về”.10
Motif này vốn được trang trí ngơi nghỉ mặt ngoại trừ một mẫu đĩaNội che thị bắcvẽ nhì ông quan cưỡi ngựa và hai tuỳ nhi đi sau sửa soạn qua cầu để đi dạo; bên trên sông tất cả một ông chài ngồi bên trên thuyền, với nhì câu thơ biểu đạt cảnh này:Giang đánh trình tú lệ. Hương thơm thấn mã đề khinh(Gấm vóc non sông trưng vẻ đẹp. Áo thơm, vó con ngữa nhẹ con đường bay).11Nhưng không giống với mẫu vẽ trên dòng đĩaNội bao phủ thị đoàicủa kho lưu trữ bảo tàng châu Á với Thái tỉnh bình dương ở Warsaw, hình mẫu vẽ trên đĩaNội đậy thị bắckhông hàm ý biểu đạt cảnh Trịnh đậy mà chỉ là hình minh họa cho nội dung bài thơ.
Trong phần lớn món đồNội bao phủ thị trungđời chúa Trịnh Sâm, gồm một cái đĩa gồm hình vẽ gần cận với các motif trang trí trên đồNội lấp thị đoài. Đó là mẫu đĩa trong sưu tập của Loan de Fontbrune sống Pháp12, song mẹo nhỏ trang trí trên đĩa này cẩn thận và sắc sảo hơn; mẫu vẽ được triển khai cẩn trọng, với đa số đường viền kép, diễn đạt một thiếu nữ ngồi sau mẫu bàn tất cả hai cung cô gái phục vụ, vào một quần thể vườn tất cả lan can, núi đá với cây liễu đánh điểm. Trên bàn tất cả cây ngọc suôn sẻ và một cành đào, ngụ ý “thượng lâu như ý”, bởi vì quả đào là thức ăn của các vị tiên, còn cây ngọc như mong muốn là lối kiểu ngụ ý bởi những từ đồng âm. Lời chúc này còn được nhấn mạnh bởi sự hiện hữu của hòn non bộ, biểu tượng của tính vững vàng chắc, sở tại và yên ổn. Thái độ của hai cung người vợ đầy sự nhã nhặn và tôn kính. Vẻ thanh nhã của dây thắt lung dài với lượn sóng, lặp lại sự mềm mỏng của cành liễu, để cho motif tô điểm này trở bắt buộc tinh tế, ý nhị và mang ý nghĩa nữ. Theo đó, tôi cho rằng hình trang trí trên dòng đĩa này là chúc “thượng lâu như ý” giành cho Tuyên phi chúng ta Đặng.
Trên các đĩaNội đậy thị đoàivà đĩaNội lấp thị trungnêu trên, lần đầu tiên hình tượng của một nhân đồ đời chúa Trịnh Sâm, Tuyên phi Đặng Thi Huệ, sẽ được họa sỹ thể hiện, cùng với những ẩn ý khá rõ. Vả lại, phần lớn cảnh vật dụng được diễn đạt trên các mặt hàng này chưa hẳn là những phong cảnh tưởng tượng mà là một trong phong cảnh có thực trong Trịnh phủ, địa điểm từng được Lê Hữu Trác mô tả với sự cảm phục: “Tôi nhờ một người lính dẫn lối cho tôi sang mặt cửa hữu lấp đường, đi loanh quanh chừng độ một quãng, nơi nào cũng thấy thọ đài, cung cấm, tấm che châu, cột ngọc lung linh nguy nga. Hai bên đường cây cối tốt tươi, trăm hoa đua nở, gió xuân hây hẩy, sực nức mùi hương. Làm sao là chim muông bay nhảy, giờ đồng hồ hót véo von, lại sở hữu núi non cỗ cao chót vót, cây cổ thụ um tùm, ước bắc qua hồ, nước vào leo lẻo, tường xây quanh đất, đá nhan sắc đỏ xanh. Tôi vừa đi vừa xem, cảnh trí hay vời, có lẽ chẳng kém gì Bồng Lai tiên cảnh vậy”.13
Phía sau Trịnh phủ bao hàm vườn cây sum suê, với những “lan can bằng cẩm thạch”, hầu như hòn non bộ được chăm nom tinh xảo, những cây trồng mà mùi hương hoa thơm ngát không gian, những loại chim quý giờ đồng hồ hót thánh thót, những hồ nước nơi những cặp uyên ương bơi lội giữa những đóa sen trắng và hồng. Phạm Đình Hổ đã diễn tả sự sang chảnh Trịnh phủ quaVũ trung tùy bútnhư sau: “Bao nhiêu những nhiều loại trân núm di thú, cổ mộc tai quái thạch, chậu hoa hoa lá cây cảnh ở vùng nhân gian, Chúa(Trịnh Sâm)đều sức thu lấy, tương đối đầy đủ một thiết bị gì. Bao gồm khi lấy cả cây đa to, cành lá rườm rà, từ bên bắc chở qua sông đem về. Nó hệt như một cây cổ thụ mọc trên đầu non hốc đá, rễ dài cho vài trượng, bắt buộc một cơ binh mới khiêng nổi, lại bốn fan đi kèm, cố kỉnh gươm đánh thanh la đốc thúc quân lính khiêng đi cho hồ hết tay. Vào phủ, tùy chỗ, điểm xuyết bày vẽ ra hình núi non cỗ trông hệt như bến bể đầu non. Mỗi lúc đêm thanh mảnh vắng, giờ đồng hồ chim kêu vượn hót vang khắp tứ bề, hoặc nửa đêm rầm rĩ như trận mưa sa gió táp, đổ vỡ tổ tan đàn, kẻ thức mang biết bất tường”.14
Như vậy, chúa Trịnh Sâm đến vẽ trên đồ gia dụng sứNội phủ thị đoàihình hình ảnh của Tuyên phi để lưu niệm tình yêu của mình. Khía cạnh khác, chúa lại chọn diễn tả ái phi trong cảnh khuôn viên Trịnh phủ vừa để nhận mạnh sắc đẹp và sự điệu đà của phái nữ (qua hình mẫu cây liễu) vừa biểu dương vẻ đẹp nhất thiên mặt đường của hoa viên trong tủ chúa.
(Trần Đức Anh tô biên tập, hiệu đínhvà xẻ túc)
Chú thích
1Kiểu vẽguozheng(quá xứng) biểu lộ một hình trang trí chuyển đổi trên toàn bộ bề mặt của đồ gốm. Nét vẽ ban đầu từ mặt không tính và tiếp nối ở trong thâm tâm hiện vật. Ở Trung Hoa, chuyên môn này thường áp dụng để vẽ bông hoa mẫu đối kháng nên cũng rất được gọi làguozhihua(quá bỏ ra hoa).
2Quán tẩy hiệu đềNội lấp thị hữu, 2 lần bán kính miệng: 29,5 cm. Nguyên ở trong sưu tập vương vãi Hồng Sển (TPHCM), nay thuộc sở hữu của Bảo tàng lịch sử vẻ vang Việt nam TPHCM.
3 bát hiệu đềNội che thị hữu, 2 lần bán kính miệng 19,5 cm. Nguyên trực thuộc sưu tập Cổ Trung Ngươn, nay thuộc sưu tập Loan de Fontbrune (Paris, Pháp). Bên cạnh ra, còn tồn tại một dòng bát tương tự như thuộc sưu tập hồ Đình nghỉ ngơi Pháp, đã có được nhà đấu giá Drouot (Pháp) đấu giá chỉ ngày 12.12.1996 với giá 39.000 francs, mức ngân sách kỷ lục mang đến một sản phẩm sứ cam kết kiểu tại thời điểm đó.
4Ống cắm bút hiệu đềNội đậy thị đoài, cao 15 cm. Nguyên trực thuộc sưu tập vương Hồng Sển, nay thuộc về Bảo tàng lịch sử dân tộc Việt nam TPHCM.
5Ống phóngNội bao phủ thị đoài, cao 15cm. Nguyên ở trong sưu tập Cổ Trung Ngươn, nay ở trong sưu tập Loan de Fontbrune.
6ẤmNội tủ thị đoài. Sưu tập Phạm Hy Tùng.
7ĐĩaNội che thị đoài, 2 lần bán kính miệng 8 cm. Nguyên thuộc sưu tập vương vãi Hồng Sển, nay thuộc về Bảo tàng lịch sử vẻ vang Việt phái nam TPHCM.
8ĐĩaNội che thị đoài, 2 lần bán kính miệng 14,5 cm. Hiện tại vật thuộc sở hữu của bảo tàng Mỹ thuật Boston (Mỹ). Quanh đó ra, Bảo tàng lịch sử Việt nam giới TPHCM cũng mua 1 hiện đồ dùng tương tự, cả hình dáng, trang trí cùng kích thước.
9ĐĩaNội đậy thị đoài, đường kính miệng: 18,5cm. Hiện nay vật thuộc về của kho lưu trữ bảo tàng Châu Á và thái bình Dương.
10Phạm Đình Hổ cùng Nguyễn Án,Tang yêu đương ngẫu lục, Hà Nội, 1943, tr. 19-20.
11ĐĩaNội che thị bắc, đường kính miệng 18m. Sưu tập Phạm Hy Tùng. Ngoài ra còn tất cả một hiện đồ gia dụng tương tự, nguyên trực thuộc sưu tập vương Hồng Sển, nay thuộc về của Bảo tàng lịch sử Việt nam TPHCM. Trong tim đĩa này vẽ phong cảnh hồ nước cùng với thủy tạ và cây liễu. Bên trong thủy tạ bao gồm hai tín đồ ngồi câu cá. Theo Phạm Hy Tùng, hình vẽ này biểu đạt cảnh tết Trung thu do chúa Trịnh Sâm tổ chức hàng năm trên cung Thủy Liên bên bờ Tây Hồ. Theo tôi, hình vẽ này không phản ánh cảnh đầu năm mới Trung thu vào cung Thủy Liên đời chúa Trịnh Sâm, bởi lẽ nếu hình vẽ này diễn đạt đêm rằm mon Tám, vậy lý do vẽ khía cạnh trời mà lại không vẽ mặt trăng như đĩaNội đậy thị đông? Tôi nhận định rằng hình vẽ này chỉ là hình minh họa cho mấy câu thơ:“Lệ nhật kim tía được cố kỉnh lân.Noãn phong xuy lãng sạ phù trầm”đề trong thâm tâm đĩa.
12ĐĩaNội tủ thị trung, đường kính miệng 16m. Sưu tập Loan de Fontbrune.
13Lê Hữu Trác,Thượng kinh cam kết sự(bản dịch của Thiên Lý Nguyễn Di Luân), Duy Minh thư xã, Hà Nội, 1945, tr. 75.
14Phạm Đình Hổ,Vũ trung tùy bút(bản dịch của Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến), Nxb văn nghệ TPHCM, 1998, tr. 21-22.
